1- « انقلاب يا اصلاح» عنوان كتابي است شامل گفتگو بين دو متفكر بزرگ قرن بيستم ، كارل پوپر و هربرت ماركوزه كه براي اولين بار در سال 1351 با ترجمه هوشنگ وزيري توسط انتشارات خوارزمي به چاپ رسيد . . طرفين گفتگو در اين كتاب هر دو بر اين باورند كه جوامع انساني براي نيل به وضعيتي مطلوب تر ، نيازمند تغييرات مداوم سياسي – اجتماعي هستند . اما رويكردهاي كاملا متفاوت براي رسيدن به اين مقصود ، نقطه آغاز اختلاف بين پوپر و هربرت ماركوزه است .
ماركوزه كه جامعه مورد انتقادش ، جوامع سرمايه داري است بر اين باور است كه اصلاحات را بايد آزمود اما به اعتقاد او اصلاحات دير يا زود با مرزهاي نظام موجود برخورد مي كند آنجا كه اجراي اصلاحات ريشه هاي توليد سرمايه داري يعني سود را خواهيد بريد: « ..... اين همان نقطه اي است كه نظام در برابر اصلاحات نيز از خود دفاع مي كند ، به خاطر بقاي خويش بايد از خود دفاع كند ؛ آنگاه اين پرسش مطرح مي گردد : آيا انقلاب ممكن است ؟»
اما هربرت ماركوزه در برابر اين سوال كه چه تضميني است جامعه برآمده از انقلاب ، جامعه اي آزاد و مطلوب انقلابيون باشد چنين پاسخ مي دهد كه : براي اين ضمانتي وجود ندارد . تاريخ شركت بيمه نيست . نمي توان انتظار ضمانت داشت . چيزي كه مي توان گفت اين است كه برچيدن جامعه سرمايه داري به هر حال زمينه اي را فراهم تواند آورد كه جامعه اي آزاد مي تواند در آن نشو نما كند .
در مقابل ، كارل پوپر با بياني روشن تر و دلايلي محكم بر اين باور است كه حاصل واژگوني خشونت آميز اغلب ديكتاتوري است و انقلاب عليه ديكتاتوري به ندرت مي تواند ديكتاتوري را برچيند :
« .... چنين بود در انقلاب قرن هفدهم انگلستان كه به ديكتاتوري كرامول انجاميد ؛ در انقلاب فرانسه كه به ديكتاتوري روبسپر و ناپلئون انجاميد ؛ درانقلاب روسيه كه به ديكتاتوري استالين انجاميد . پس پيداست كه آرمانهاي انقلابي و حاملهايشان همواره قرباني انقلاب مي شوند . تغييرات مسالمت آميز چيزي به كلي سواي اين است و براي ما ممكن مي سازد مراقب عواقب ناخواسته و آرزو نشده كارهايمان باشيم و انها را هنگامي كه چنين عواقبي نمودار مي گردد به گاه تغيير دهيم ...... »
پوپر همچنين با نفي هر گونه خشونت براي دستيابي به جامعه اي مطلوب تر معتقد است كه خشونت آرمانهاي انقلابيون را تباه مي سازد :
«...... خشونت هموراه انسان را عميقتر به خشونت مي كشاند . انقلابهاي خشونت آميز ، انقلابيها را مي كشد و آرمانهايشان را تباه مي سازد . جان سالم فقط آنهايي بدر مي برند ، كه در جان سالم بدر بردن ، كوشاترين كارشناسانند...... ..... . اعتقادم اين است كه ميان عقل و خشونت بايد يكي را برگزينيم . و اعتقاد دارم عقل ، يگانه چاره در برابر خشونت است ، و خشونت اگر هنگامي كه اجتناب پذير باشد بكار بسته شود ، جنايت است »
